Terminy Medyczne
Radioterapia
Radioterapia (napromienianie) – należy do podstawowych sposobów leczenia pacjentów z chorobami nowotworowymi. Wykorzystuje promieniowanie jonizujące do uszkodzenia materiału genetycznego (DNA) komórki nowotworowej, co w konsekwencji prowadzi do cofania się choroby nowotworowej. Istotą sukcesu w stosowaniu radioterapii jest napromienianie nowotworu tak, aby go zniszczyć, maksymalnie chroniąc przy tym otaczające guz zdrowe tkanki.
W zależności od celu radioterapia może być stosowana z intencją wyleczenia (radioterapia radykalna) lub spowolnienia przebiegu choroby albo złagodzenia jej objawów (radioterapia objawowa, nazywana też paliatywną). Natomiast ze względu na wykorzystywane metody leczenia radioterapia dzieli się na teleradioterapię oraz brachyterapię.
Brachyterapia
Brachyterapia (BTH) – metoda radioterapii wykorzystująca źródła promieniowania umieszczane bezpośrednio w guzie lub w najbliższym jego sąsiedztwie. Wykorzystuje się do tego specjalne aplikatory, umieszczane w naturalnych jamach ciała (pochwa, oskrzele, przełyk) lub bezpośrednio w tkankach pacjenta (pierś, gruczoł krokowy). Niektóre z tych zabiegów wymagają znieczulenia.
Brachyterapia, jako samodzielna metoda lub skojarzona z teleradioterapią, znajduje zastosowanie w takich nowotworach jak raki: skóry, prostaty, piersi, narządu rodnego u kobiet, płuca, przełyku, regionu głowy i szyi.
Teleradioterapia
Teleradioterapia (RTH) – leczenie promieniowaniem generowanym w pewnej odległości od pacjenta w urządzeniu nazywanym akceleratorem (przyśpieszaczem liniowym). W trakcie leczenia aparat obraca się wokół pacjenta i wysyła promieniowanie w kierunku guza nowotworowego. Teleradioterapia jest potocznie nazywana po prostu radioterapią.
Rak
Rak – w słownictwie medycznym to nowotwór złośliwy tkanki nabłonkowej. Nabłonki występują w każdej części organizmu. Wyścielają między innymi jamę ustną, układ oddechowy, pokarmowy, moczowy, stąd tak duża jest różnorodność nowotworów pochodzenia nabłonkowego. Nowotwór złośliwy (ang. cancer) często jest niepoprawnie utożsamiany z rakiem, który jest tylko jedną z jego postaci. Każdy rak jest nowotworem złośliwym, natomiast nie każdy nowotwór złośliwy to rak. Inne nowotwory złośliwe to np. mięsak, czerniak, chłoniak lub glejak.
VMAT
VMAT – wielołukowa dynamiczna technika radioterapii (Volumetric Modulated Arc Therapy) realizowana poprzez określony obrót głowicy akceleratora z jednoczesną modulacją intensywności wiązki w trakcie obrotu. Łączy w sobie technikę łukową oraz IMRT. Pozwala przede wszystkim na skrócenie czasu trwania napromieniania w stosunku do innych dostępnych metod.
IMRT
IMRT – radioterapia konformalna z modulacją intensywności wiązki (Intensity Modulated Radiation Therapy). Stosowana zwłaszcza w leczeniu guzów nowotworowych, które zlokalizowane są w bliskim sąsiedztwie narządów krytycznych (z ograniczoną tolerancją na napromienianie).
IGRT
IGRT – technika radioterapii sterowanej obrazem (Image Guided Radiation Therapy). Pozwala kontrolować ułożenie pacjenta przed sesją terapeutyczną, jak i w jej trakcie, zapewniając jeszcze większą precyzję napromieniania.
Radioterapia konformalna
Radioterapia konformalna – jedna z metod leczenia chorób nowotworowych, wykorzystująca promieniowanie o dużej energii generowane przez akcelerator liniowy. W tej metodzie dostosowuje się liczne pola napromieniania (oraz osłony) do ustalonej wcześniej przestrzennej formy planowanego obszaru do napromieniania – tak aby jak najskuteczniej chronić zdrowe organy i tkanki.
Radioterapia stereotaktyczna
Radioterapia stereotaktyczna – to forma radioterapii konformalnej stosowanej w leczeniu niewielkich guzów, których z powodu lokalizacji nie można usunąć operacyjnie. Dzięki tej technice możliwe jest podanie, z chirurgiczną precyzją i skutecznością, wysokiej dawki promieniowania w jednej (radiochirurgia) lub kilku frakcjach przy jednoczesnej maksymalnej ochronie tkanek zdrowych.
Radioterapia 4D
Radioterapia 4D – technika radioterapii uwzględniająca ruchomość oddechową pacjenta (czwarty wymiar – czas). Zwraca się w niej uwagę na synchronizację napromieniania z ruchami klatki piersiowej przy oddychaniu i związaną z tym zmianę pozycji guza.
Dawka promieniowania
Dawka promieniowania – całkowita porcja promieniowania, która dostarczana jest do organizmu pacjenta. Najczęściej dawka podzielona jest na mniejsze porcje, zwane frakcjami. W różnych typach nowotworów i różnych etapach leczenia stosuje się różne dawki. Dlatego czas trwania radioterapii uzależniony jest od wielkości dawki i liczby frakcji. O sposobie frakcjonowania dawki i związanej z tym długości całego leczenia chory jest informowany przed rozpoczęciem terapii.
Frakcja
Frakcja – mniejsze porcje promieniowania, które dostarczane jest do organizmu pacjenta; składają się na całkowitą dawkę promieniowania ustaloną przed rozpoczęciem terapii. Jedna frakcja trwa około 10 – 20 minut. Frakcja dawki podawana jest najczęściej raz dziennie lub co dwa dni. W niektórych przypadkach istnieje konieczność podania dwóch frakcji w ciągu jednego dnia.
Technika napromieniania na głębokim wdechu
DIBH (technika napromieniania na głębokim wdechu) – metoda radioterapii pacjentek z rakiem piersi . Personel ćwiczy z pacjentami wstrzymywanie oddechu – jak długo chory po zrobieniu wdechu jest w stanie utrzymać powietrze w płucach. Ten odcinek czasu jest dokładnie mierzony i następnie uwzględniany przy planowaniu dawki napromieniania. Praca akceleratora zsynchronizowana jest z ustalonymi fazami oddechowymi, a napromienianie realizowane jest wyłącznie w momencie, gdy guz znajduje się w dokładnie ustalonej pozycji. Dzięki tej technice minimalizowane jest ryzyko wystąpienie powikłań kardiologicznych.
Akcelerator
Akcelerator – zwany też przyspieszaczem liniowym to urządzenie, które generuje promieniowanie i wysyła je w kierunku guza nowotworowego.
Biopsja
Biopsja – zabieg diagnostyczny polegający na pobraniu próbki zmienionej skóry lub tkanki w celu wykonania badania histopatologicznego. Najczęściej wykonywana w celu potwierdzenia lub wykluczenia zmiany nowotworowej, ale np. także do rozpoznawania rodzaju zapalenia wątroby czy przyczyn niepłodności.
Leczenie skojarzone
Leczenie skojarzone – wspólne stosowanie w terapii różnych metod leczenia nowotworów (np. chirurgii, radioterapii, chemioterapii standardowej i ukierunkowanej molekularnie, immunoterapii, hormonoterapii) w celu uzyskania jak najlepszych wyników. Wybór optymalnego postępowania zależy od rodzaju nowotworu, jego zaawansowania, a także od czynników związanych z pacjentem (stan ogólny, choroby współistniejące, preferencje chorego). Dlatego tak istotne jest, aby w podejmowaniu decyzji o sposobie leczenia brali udział lekarze różnych specjalności (chirurg, onkolog kliniczny, onkolog radioterapeuta, patolog, radiolog) oraz inni specjaliści (np. psycholog, rehabilitant, pracownik socjalny).
