Najczęściej Zadawane Pytania

Rak w słownictwie medycznym to nowotwór złośliwy tkanki nabłonkowej. Nabłonki występują w każdej części organizmu –  wyścielają m.in. jamę ustną, układ oddechowy, pokarmowy czy moczowy. Dlatego też obserwujemy tak dużą różnorodność nowotworów pochodzenia nabłonkowego.  Warto jednak pamiętać, że rak jest tylko jedną z postaci nowotworu złośliwego. Można to określić następująco:  każdy rak jest nowotworem złośliwym, natomiast nie każdy nowotwór złośliwy to rak.

Nowotwór – dosłownie „nowy twór”, czyli „nowy rozrost” – rozwija się z uszkodzonych (w wyniku zmian genetycznych) własnych komórek organizmu. Ich niekontrolowane podziały prowadzą ostatecznie do powstania guza nowotworowego.

Jeśli nowotwór wykazuje zdolność do niszczenia sąsiadujących z nim narządów i tworzenia przerzutów, nazywany jest nowotworem złośliwym. W języku potocznym jest on często utożsamiany z rakiem, który stanowi tylko jedną z jego postaci. Inne rodzaje nowotworów złośliwych to np. mięsak, czerniak, chłoniak lub glejak. Wcześnie wykryty nowotwór jest chorobą uleczalną. Obecność przerzutów także w wielu przypadkach nie wyklucza możliwości leczenia.

Zarówno teleradioterapia, jak i brachyterapia są odmianami radioterapii, czyli leczenia za pomocą promieniowania jonizującego. Różnią się natomiast sposobem napromieniania: zewnętrznym lub wewnętrznym.

W przypadku teleradioterapii promieniowanie generowane jest w urządzeniu zwanym akceleratorem, w pewnej odległości od pacjenta. W trakcie leczenia aparat obraca się wokół pacjenta i wysyła promieniowanie w kierunku guza nowotworowego. Natomiast w brachyterapii wykorzystuje się specjalne aplikatory zawierające źródło promieniowania. Takie aplikatory umieszczane są bezpośrednio w guzie lub w jego najbliższym sąsiedztwie (w naturalnych jamach ciała pacjenta albo w tkankach). Po zabiegu aplikatory są usuwane.  Wybór techniki zależy m.in. od rodzaju nowotworu i jego lokalizacji.

Karta DiLO (diagnostyki i leczenia onkologicznego) jest częścią programu szybkiej terapii onkologicznej. Pełni niejako rolę skierowania, które umożliwia  pacjentowi z podejrzeniem nowotworu lub ze zdiagnozowaną chorobą nowotworową  sprawniejsze poruszanie się w systemie opieki medycznej oraz przyspieszone rozpoczęcie leczenia. Pozwala uporządkować cały proces diagnostyki oraz terapii.

Pacjenci mogą zgłaszać się na konsultacje również bez skierowania. Świadczenia medyczne w Centrum Radioterapii Amethyst są bezpłatne, świadczone na podstawie kontraktu z NFZ.

Rejestracji można dokonywać:

  • osobiście w Punkcie Obsługi Pacjenta,
  • telefonicznie w Centrum Obsługi Telefonicznej ((12) 34 09 134, 34 09 135) albo
  • za pomocą formularza e-rejestracji.

Każda wizyta w Centrum Radioterapii Amethyst rozpoczyna się od kontaktu w Punkcie Obsługi Pacjenta. Tu można uzyskać niezbędne informacje dotyczące rejestracji. Podczas pierwszej wizyty specjalista ds. ruchu chorych pyta o dane osobowe, rozpoznanie, kartę DiLO (karta diagnostyki i leczenia onkologicznego, uprawniająca do szybkiej terapii onkologicznej), wyniki badań oraz dokumenty dotyczące przebiegu dotychczasowego leczenia. Ustala też termin konsultacji u lekarza specjalisty radioterapii onkologicznej w Poradni Radioterapii.

Pacjent zakwalifikowany przez lekarza do radioterapii jest w pierwszej kolejności kierowany do Rejestracji do Zakładu Radioterapii. W tym miejscu pracownik Centrum Radioterapii Amethyst, w porozumieniu z lekarzem, przedstawia pacjentowi do uważnego przeczytania zgodę na leczenie, do którego zakwalifikował go lekarz. W formularzach zgody wypisane są możliwe powikłania leczenia, o których już wcześniej lekarz informował pacjenta. Należy uważnie zapoznać się z informacjami zawartymi w zgodzie. W przypadku pytań czy też wątpliwości warto poprosić pracownika Punktu Obsługi Pacjenta o umówienie kolejnej rozmowy z lekarzem. Podpisanie zgody jest konieczne, aby rozpocząć proces terapii.

W Rejestracji do Zakładu Radioterapii pracownik prosi również pacjenta o wyrażenie zgody na informowanie rodziny lub innych bliskich osób o przebiegu choroby, rokowaniu i prowadzonym leczeniu. Na specjalnym druku należy wpisać dane wszystkich osób, z którymi lekarze mogą  rozmawiać o chorobie danego pacjenta. Bez tego upoważnienia żadna osoba nie otrzyma od pracowników Centrum Radioterapii Amethyst informacji i nie będzie mogła odebrać wyników badań.

Pracownik Centrum Radioterapii Amethyst prosi również pacjenta o numer telefonu. W miarę możliwości warto podać dwa numery telefonu – stacjonarny i komórkowy, własny i do kogoś bliskiego itd. Wiele informacji, w tym informacje o terminach leczenia, będzie przekazywanych telefonicznie.

Pacjent zakwalifikowany przez lekarza do radioterapii jest w pierwszej kolejności kierowany do Rejestracji do Zakładu Radioterapii. W tym miejscu pracownik Centrum Radioterapii Amethyst, w porozumieniu z lekarzem, przedstawia pacjentowi do uważnego przeczytania zgodę na leczenie, do którego zakwalifikował go lekarz.

W formularzach zgody wypisane są możliwe powikłania leczenia, o których już wcześniej lekarz informował pacjenta. Należy uważnie zapoznać się z informacjami zawartymi w zgodzie. W przypadku pytań czy też wątpliwości warto poprosić pracownika Punktu Obsługi Pacjenta o umówienie kolejnej rozmowy z lekarzem. Podpisanie zgody jest konieczne, aby rozpocząć proces terapii.

W Rejestracji do Zakładu Radioterapii pracownik prosi również pacjenta o wyrażenie zgody na informowanie rodziny lub innych bliskich osób o przebiegu choroby, rokowaniu i prowadzonym leczeniu. Na specjalnym druku należy wpisać dane wszystkich osób, z którymi lekarze mogą rozmawiać o chorobie danego pacjenta. Bez tego upoważnienia żadna osoba nie otrzyma od pracowników Centrum Radioterapii Amethyst informacji i nie będzie mogła odebrać wyników badań.

W takim przypadku można zawsze takiej osobie napisać upoważnienie na zwykłej kartce. Musi się na niej znaleźć:

  • imię i nazwisko osoby upoważnionej,
  • numer dowodu osobistego tej osoby,
  • imię i nazwisko pacjenta, jego numer PESEL,
  • informacja, do czego dana osoba jest upoważniona, np. „do odebrania wyników badań z dnia…”,
  • czytelny podpis pacjenta zgodny z podpisem złożonym na zgodzie na leczenie.

Po wejściu do Centrum Radioterapii Amethyst należy zostawić okrycia wierzchnie w szafach znajdujących się w pobliżu Punktu Obsługi Pacjenta. Są tam również bezpłatne szafki depozytowe na rzeczy, których nie warto ze sobą nosić podczas leczenia. Aby uruchomić zamek szafki, trzeba włożyć monetę dwuzłotową. Po otwarciu szafki automat zwraca monetę.

Dla wygody w trakcie radioterapii można przynieść ze sobą szlafrok i klapki. Ubranie wierzchnie należy przechowywać w szafkach depozytowych, które znajdują się w kabinach przed pokojem napromieniania. Działanie szafek jest identyczne jak tych usytuowanych przy Punkcie Obsługi Pacjenta.

Centrum Radioterapii Amethyst zapewnia pacjentom zamiejscowym możliwość nieodpłatnego zakwaterowania na czas terapii w hotelu, w pokojach dwuosobowych z łazienką. Aby móc skorzystać z zakwaterowania w hotelu, należy złożyć wniosek w Rejestracji Zakładu Radioterapii. O kwalifikacji decyduje lekarz prowadzący. O dokonaniu rezerwacji informuje pacjenta pracownik Centrum Telefonicznej Obsługi.

Istnieje możliwość zmówienia obiadów składających się z zupy i drugiego dnia. Pacjent częściowo płaci za ten posiłek, pozostałą kwotę dofinansowuje Centrum Radioterapii Amethyst. Posiłki są dostosowane do potrzeb osób w trakcie terapii. Oznacza to, że są lekkostrawne, mają zmniejszoną ilość przypraw, warzywa i mięso są gotowane, a nie smażone. Jadłospis tygodniowy jest konsultowany z dietetykiem opiekującym się pacjentami w Centrum Radioterapii Amethyst. Obiady można zamawiać z wyprzedzeniem w Rejestracji Zakładu Radioterapii.

Osoby przebywające w hotelu zobowiązane są do utrzymania porządku w pokoju, poszanowania prywatności współlokatora oraz przestrzegania regulaminu. Aby zapewnić należytą opiekę, prosimy:

  • przebywać w udostępnionym pokoju w czasie kontroli pielęgniarskiej, tj. od wtorku do czwartku w godzinach od 7.00 do 8.00 i od 18.00 do 19.00, w poniedziałki w godzinach od 18.00 do 19.00, w piątki w godzinach od 7.00 do 8.00; w tym czasie prowadzony jest wywiad pielęgniarski oraz wykonywane są inne konieczne czynności pielęgniarskie,
  • w przypadku pogorszenia stanu zdrowia o zawiadomienie pielęgniarki dyżurnej poprzez wykonanie połączenia na numer telefonu 505 264 954 (w godzinach od 17.00 do 8.00 w dni powszednie oraz 24 godziny na dobę w soboty i niedziele) lub na numer telefonu 12 340 91 36 (w godzinach od 8.00 do 17.00 w dni powszednie). Pacjent może też zgłosić się na oddział ratunkowy Szpitala Specjalistycznego im. Ludwika Rydygiera,
  • w przypadku zagrożenia życia o zawiadomienie pogotowia ratunkowego poprzez wykonanie połączenia na numer telefonu 999 lub 112,
  • w trakcie przebywania w pokoju nie zostawiać klucza w drzwiach, aby umożliwić wejście zespołu ratunkowego,
  • posiadać telefon komórkowy wraz z aktywną kartą sim, aby umożliwić kontakt pracownikom Centrum Radioterapii Amethyst.

Personel pielęgniarski może wejść wraz z obsługą hotelu do pokoju w celu sprawdzenia, czy pacjent nie potrzebuje pomocy medycznej.

W niektórych przypadkach radioterapia prowadzona jest w warunkach szpitalnych. Pacjenci Centrum Radioterapii Amethyst w Krakowie leczeni są na oddziale radioterapii w Szpitalu Specjalistycznym im. L. Rydygiera w Krakowie.

W dniu przyjęcia na oddział szpitalny należy:

  • zgłosić się między godziną 8.00 a 9.00 (chyba że lekarz ustali inną godzinę) do sekretariatu oddziału na V piętrze,
  • zażyć przyjmowane na stałe leki, o ile lekarz nie zaleci inaczej.

Pacjent powinien zabrać ze sobą:

  • dokument tożsamości ze zdjęciem i numerem PESEL,
  • piżamę, szlafrok, przybory toaletowe, klapki,
  • dotychczasową dokumentację medyczną, w tym wynik oznaczenia grupy krwi i wynik RTG klatki piersiowej (jeśli pacjent je posiada),
  • zażywane na stałe leki (przechowywane w oryginalnych opakowaniach),
  • inne dokumenty lub przedmioty, zgodnie z zaleceniem lekarza prowadzącego.

Szczegółowe informacje dotyczące hospitalizacji można uzyskać też bezpośrednio w szpitalu. Szpitalne procedury mogą ulegać modyfikacjom, dlatego zasady przyjęcia na oddział radioterapii pacjent otrzymuje na osobnej kartce razem z informacją o terminie zgłoszenia się na oddział.

Aby maksymalnie usprawnić kontakt z Centrum Radioterapii Amethyst, utworzono Centrum Obsługi Telefonicznej. W ten sposób pacjenci i ich rodziny mogą wiele spraw uzgodnić przez telefon.

Przez telefon można:

  • uzyskać informacje o terminach: pierwszej i kolejnych kontrolnych wizyt w Poradni Radioterapii, tomografii komputerowej do przygotowania leczenia, badania przezodbytniczego USG, rozpoczęcia radioterapii;
  • zarejestrować się na wizytę u lekarza radioterapeuty.

W przypadku nowych chorych oraz pacjentów po zakończonej radioterapii każda konsultacja lekarska wymaga zarejestrowania się na wizytę w Poradni Radioterapii.

Numer telefonu Centrum Obsługi Telefonicznej:

(12) 34 09 134

(12) 34 09 135

Pierwsza wizyta u lekarza specjalisty radioterapii onkologicznej trwa ok. 30 minut. Lekarz może zadecydować o dodatkowych konsultacjach i badaniach diagnostycznych, na które wydaje pacjentowi odpowiednie skierowania. Gdy uzyska niezbędne dane medyczne, podejmuje decyzję o rozpoczęciu terapii i ustala jej przebieg. Po zakończeniu etapu diagnostyki w razie potrzeby chory może być zaproszony na specjalne konsylium, w którym biorą udział lekarze różnych specjalności.

W Rejestracji do Zakładu Radioterapii pacjent uzyskuje termin wizyty w pracowni symulatora w celu przeprowadzenia tomografii komputerowej do planowania radioterapii (symulacji). Ponadto otrzymuje wszystkie niezbędne dokumenty i podpisuje zgodę na leczenie. Na tym etapie odbywa się również wizyta w gabinecie pielęgniarskim.

U każdego chorego do planowania radioterapii wykorzystuje się tomografię komputerową. Pacjent układany jest w specjalnej pozycji, tzw. terapeutycznej, która będzie dokładnie odtwarzana w trakcie leczenia. Po tomografii na skórze pacjenta zaznacza się punkty lokalizacyjne, utrwalane przy pomocy tatuażu, które gwarantują odtwarzalność ułożenia chorego w trakcie całego cyklu radioterapii.

Pracownik Centrum Obsługi Telefonicznej z jednodniowym wyprzedzeniem informuje telefonicznie chorego o konkretnej dacie i godzinie rozpoczęcia radioterapii. Termin wyznaczany jest w odstępie około dwóch tygodni od wykonania tomografii komputerowej do planowania radioterapii.

W dniu rozpoczęcia radioterapii pacjent otrzymuje:

  • terminy kolejnych frakcji napromieniania,
  • terminy wizyt kontrolnych u lekarza prowadzącego w trakcie napromieniania,
  • opaskę z indywidualnym kodem identyfikującym pacjenta w systemach informatycznych Centrum Radioterapii Amethyst.

U każdego chorego do planowania radioterapii (symulacja) wykorzystuje się tomografię komputerową, która różni się od tomografii diagnostycznej:

  • jej celem nie jest postawienie diagnozy, ponieważ została ona ustalona przed kwalifikacją do radioterapii (chory nie otrzymuje tzw. wyniku),
  • pacjent układany jest w specjalnej pozycji, tzw. terapeutycznej, która będzie dokładnie odtwarzana w trakcie leczenia,
  • wykorzystuje się dodatkowe przyrządy stabilizujące ułożenie pacjenta (np. przy leczeniu nowotworów zlokalizowanych w obrębie głowy i szyi – maski termoplastyczne unieruchamiające głowę).

Po tomografii na skórze pacjenta zaznacza się punkty lokalizacyjne, utrwalane przy pomocy tatuażu, które gwarantują odtwarzalność ułożenia chorego w trakcie całego cyklu radioterapii.

Wykonanie tomografii komputerowej może wymagać od pacjenta specjalnego przygotowania, które związane jest z lokalizacją choroby nowotworowej oraz użyciem środka kontrastowego (zawierającego jod) bądź jego brakiem. Obrazy z tego badania są niezbędne, by określić precyzyjnie obszar leczony i ochronić zdrowe tkanki oraz narządy sąsiadujące. Środki kontrastowe pozwalają na uwidocznienie struktur anatomicznych niewidocznych lub trudno odróżnialnych od otoczenia w badaniu bez podania kontrastu

Zachęcamy do zapoznania się z dokładnym opisem, w jaki sposób pacjent powinien przygotować się do tomografii komputerowej – plik PDF:

Przygotowanie_do_tomografii

We wszystkich przypadkach pacjent powinien zabrać leki, które zażywa w ciągu dnia. Szczególnie dotyczy to leków przeciwbólowych, na nadciśnienie i cukrzycę.

Medycyna dysponuje współcześnie kilkoma metodami leczenia nowotworów, do których należą: chirurgia, radioterapia, hormonoterapia, chemioterapia standardowa i ukierunkowana molekularnie, immunoterapia. W celu uzyskania jak najlepszych wyników terapii metody te często stosuje się razem (to jest właśnie leczenie skojarzone). Wybór optymalnego postępowania zależy od rodzaju nowotworu, jego zaawansowania, a także od czynników związanych z pacjentem (stan ogólny, choroby współistniejące, preferencje chorego). Dlatego tak istotne jest, aby w podejmowaniu decyzji o sposobie leczenia brali udział lekarze różnych specjalności i inni specjaliści.

Opiekę nad pacjentem w czasie terapii w Centrum Radioterapii Amethyst sprawuje zespół terapeutyczny, w skład którego wchodzą:

  • lekarz specjalista radioterapii onkologicznej, który kwalifikuje chorego do radioterapii, wyznacza obszary wymagające napromieniania, ordynuje dawkę promieniowania oraz sprawuje kontrolę nad chorym w trakcie i po radioterapii,
  • fizyk medyczny, który przygotowuje fizyczne parametry planu leczenia zgodnie z zaleceniami lekarza radioterapeuty, kontroluje, by urządzenia działały prawidłowo i podały właściwe dawki promieniowania,
  • technik elektroradiologii, który układa pacjenta na stole terapeutycznym i obsługuje aparat terapeutyczny w trakcie zabiegu. Wykonuje symulację niezbędną do przygotowania planu terapii,
  • pielęgniarka, która zapewnia fachową opiekę pielęgniarską, informuje pacjenta o sposobach łagodzenia powikłań popromiennych i udziela pierwszej pomocy w przypadku ich wystąpienia.

Podczas zabiegu radioterapii pacjent leży w pokoju napromieniania na stole terapeutycznym w pozycji, jaką ustalono w trakcie tomografii komputerowej. Technik elektroradiologii lokalizuje obszar leczenia na podstawie tatuaży na skórze pacjenta, następnie opuszcza pokój napromieniania i uruchamia aparat.

Pacjent jest monitorowany za pomocą kamer z pokoju obok (sterowni). Umiejscowiony na ścianie mikrofon oraz głośnik pozwala komunikować się z technikami. Podczas napromieniania pacjent musi leżeć całkowicie nieruchomo, oddychać spokojnie i regularnie.

Pojedyncza frakcja napromieniania trwa 10 – 20 minut. W tym czasie aparat terapeutyczny może się obracać i wydawać różne dźwięki. W przypadku niepokoju, dolegliwości lub dyskomfortu w czasie terapii należy je zgłosić technikom elektroradiologii. Napromienianie można w każdym momencie przerwać.

Raz w tygodniu pacjent zgłasza się na obowiązkową wizytę kontrolną do swojego lekarza prowadzącego. Harmonogram wizyt jest ustalany przed rozpoczęciem terapii. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów lub pogorszenia stanu zdrowia zawsze istnieje możliwość konsultacji u lekarza, który w danym dniu pełni dyżur (w godzinach 9.00 – 15.00).

Radioterapia radykalna, stosowana z intencją wyleczenia, zwykle prowadzona jest przez 4 do 7 tygodni. Radioterapia objawowa (nazywana też paliatywną, mająca na celu spowolnienie przebiegu choroby i/lub złagodzenie jej objawów) realizowana jest w bardziej zintensyfikowany sposób w ciągu od jednego do kilkunastu dni. Najczęściej stosuje się jedną frakcję napromieniania dziennie przez 5 kolejnych dni roboczych w tygodniu.

Wszystko zależy od planu leczenia i podawanej dawki napromieniania. Pojedyncza frakcja napromieniania trwa 10 – 20 minut, ale trzeba też uwzględnić poprzedzający ją czas potrzebny na właściwe ułożenie pacjenta na stole terapeutycznym czy kontrolę ułożenia za pomocą systemu sprawdzającego IGRT. W sumie pacjent może przebywać w pokoju napromieniania od kilkunastu do 40 minut.

Każdy pacjent inaczej reaguje na radioterapię. Zabiegi napromieniania są bezbolesne, jednakże w trakcie leczenia lub po jego zakończeniu mogą występować powikłania. Najczęściej są one związane z obszarem poddawanym leczeniu i różnią się w przypadku każdego pacjenta, uzależnione są od dawki napromieniania oraz leczonej części ciała. Jeżeli  pacjent zauważy u siebie jakiekolwiek nietypowe symptomy w trakcie leczenia, powinien zgłosić je lekarzowi prowadzącemu.  Większość powikłań związanych z radioterapią  nie jest groźna i może być kontrolowana przy pomocy leków lub diety. Zazwyczaj mijają one po upływie kilku tygodni od zakończenia leczenia. Tylko niektóre powikłania mogą trwać dłużej.

Sytuacja taka wynika zwykle z weryfikacji ułożenia pacjenta na stole terapeutycznym (wykonywanej co kilka napromieniań zgodnie z ustalonymi procedurami). Samo napromienianie trwa podobną ilość czasu, a dawka jest wcześniej ustalana w planie leczenia i podawana przez aparat sterowany przez system komputerowy, w którym każda frakcja została precyzyjnie zaplanowana. Każdy przyspieszacz liniowy posiada również odpowiednie zabezpieczenia uniemożliwiające podawanie dawki większej czy mniejszej od ustalonej.

Każdy pacjent otrzymuje w Centrum Radioterapii Amethyst konkretny termin obejmujący nie tylko dzień, ale również godzinę. Personel Centrum Radioterapii Amethyst spróbuje tak ustalić termin, aby był dla pacjenta dogodny.  Należy jednak pamiętać, że nie zawsze jest możliwe w pełni dostosowanie się do preferencji pacjenta.

Personel stara się również organizować pracę tak, aby czas oczekiwania na konsultacje i zabiegi był jak najkrótszy. Ponieważ jednak każdy chory jest traktowany indywidualnie, więc czas, który jest mu poświęcony, nie jest ściśle limitowany.

Oprócz tego w medycynie nie wszystko można przewidzieć. Terapia pacjenta z różnych ważnych powodów może się przedłużyć, a wówczas wszystkie kolejne wizyty będą opóźnione. Pojawiają się również sytuacje niezaplanowane, gdy życie oraz zdrowie pacjentów wymaga znacznych zmian w zaplanowanym harmonogramie przyjęć, w tym zmiany kolejności wizyt. Dlatego też godziny wizyt i terapii są jedynie orientacyjne. Za ewentualne opóźnienia – przepraszamy.

Niemniej jednak  dla zapewniania sprawnej i płynnej pracy i obsługi pacjentów:

  • prosimy o przychodzenie 15 minut przed godziną podaną w harmonogramie terapii,
  • jeżeli prowadzona terapia wymaga specjalnego przygotowania, należy przyjść odpowiednio wcześniej,
  • należy każdorazowo skanować kod paskowy znajdujący się na indywidualnej opasce,
  • w sytuacjach spornych o kolejności napromieniania zawsze decyduje personel Centrum.

Gdy pacjent zostanie zakwalifikowany do radioterapii, otrzymuje specjalną opaskę z kodem kreskowym. Musi ją mieć zawsze przy sobie podczas leczenia. Kod kreskowy należy skanować każdorazowo przed wizytką u lekarza, radioterapią, wizytą u psychoonkologa czy dietetyka. Po zeskanowaniu kodu w systemie informatycznym Centrum Radioterapii Amethyst pojawia się informacja, że konkretny pacjent znajduje się w obiekcie i oczekuje na wizytę/terapię.

Napromienianie u każdego chorego przebiega inaczej, dlatego każdorazowo niezbędna jest jednoznaczna identyfikacja pacjenta. Należy dbać o opaskę z kodem kreskowym, skanować ją przed każdą frakcją radioterapii i nie udostępniać jej innym chorym.

Po zakończeniu  radioterapii opaska z kodem przestaje być aktywna. Późniejsze wizyty kontrolne odbywają się bez skanowania kodu. Jeżeli pacjent wymaga wznowienia terapii, otrzymuje nową opaskę identyfikacyjną.

W trakcie radioterapii lub po jej zakończeniu mogą występować powikłania. Lekarz radioterapeuta i pielęgniarka informują zawsze o powikłaniach, których chory może się spodziewać, i radzą, jak sobie z nimi radzić. Większość z nich nie jest groźna i może być kontrolowana przy pomocy leków lub diety. Zazwyczaj mijają po upływie kilku tygodni od zakończenia leczenia.

Powikłania wczesne występują w trakcie leczenia i do 6 miesięcy po jego zakończeniu. Najczęstszym objawem w trakcie radioterapii jest uczucie zmęczenia, senność, obniżenie nastroju, brak apetytu, nudności, biegunka, zaczerwienienie i stany zapalne skóry, utrata owłosienia okolicy napromienianej i uczucie ściągania, trudności w połykaniu (podrażnienie śluzówki przełyku i jamy ustnej).

Powikłania późne występują od kilku do kilkunastu miesięcy, a nawet do kilkudziesięciu lat po radioterapii. U każdego pacjenta przestrzega się dawek bezpiecznych dla poszczególnych narządów, ale wystąpienie objawów uszkodzenia narządów i tkanek zależy od ich indywidualnej wrażliwości na promieniowanie, nieprzewidywalnej przed rozpoczęciem leczenia, a także od chorób współistniejących (np. marskość wątroby, cukrzyca, choroby autoimmunologiczne, pylica płuc). Skutek kliniczny może być różny, od niekorzystnego efektu kosmetycznego do objawów pogarszających jakość życia, takich jak np. zwłóknienia skóry i tkanki podskórnej, rozszerzone naczynka krwionośne, przetoki czy utrudnione gojenie się ran w miejscu, które było poddane napromienianiu.

Pacjenci powinni w sposób szczególny dbać o siebie, aby chronić swoje zdrowie i wspierać prowadzoną terapię. Należy zwrócić uwagę na następujące zasady:

  • bezwzględnie nie wolno spożywać alkoholu – alkohol działa silnie drażniąco na śluzówki, przyczynia się do nasilenia dolegliwości związanych z radioterapią i zaburza metabolizm organizmu;
  • całkowity zakaz palenia papierosów – niestosowanie się do tego zakazu może nasilać odczyny popromienne i pogarszać wyniki leczenia;
  • oszczędzający tryb życia – należy unikać dużego wysiłku fizycznego, zatłoczonych miejsc. Należy przy tym zadbać o wypoczynek w ciągu dnia i odpowiednio długi sen nocny;
  • dbanie o odpowiednią dietę, która powinna być dobrana indywidualnie w zależności od ogólnego stanu pacjenta, umiejscowienia choroby i rodzaju stosowanej terapii;
  • dbanie o skórę – warto stosować miękkie, najlepiej bawełniane materiały, nie drażnić napromienianej okolicy, a stosowanie kosmetyków konsultować z lekarzem. Skórę napromienianej okolicy wolno myć letnią wodą. Nie należy jednak jej rozgrzewać, schładzać czy stosować plastrów przeciwbólowych. Skórę należy chronić przed promieniami słońca co najmniej rok po zakończeniu radioterapii. Należy osłaniać ją w trakcie radioterapii, a po wygojeniu odczynu popromiennego stosować także kremy z wysokim filtrem słonecznym. Więcej na ten temat można przeczytać w Poradniku radioterapii na str. 26. Cały Poradnik znajduje się tutaj.

Odżywianie jest ważnym elementem leczenia onkologicznego. Zdrowa i odpowiednio zbilansowana dieta ma duże znaczenie dla powodzenia leczenia. W chorobie nowotworowej organizm ma wyższe zapotrzebowanie na ilość spożywanych kalorii i białka. Należy starać się jeść trochę więcej niż przed rozpoznaniem choroby oraz stopniowo zwiększać objętość i częstotliwość posiłków. W przypadku osłabienia i zauważalnego spadku masy ciała można rozważyć stosowanie doustnych suplementów pokarmowych. Czasami konieczna jest modyfikacja diety wynikająca ze specyfiki choroby i konieczności ochrony konkretnego narządu. Najlepszymi metodami przyrządzania posiłków dla chorych są gotowanie, duszenie i pieczenie. Należy pić dużo płynów w temperaturze pokojowej, unikać słodzonych napojów, żywności wysoko przetworzonej, o wysokiej zawartości cukru. Warto wybierać wodę mineralną niegazowaną, lekkie napary z herbaty. W trakcie terapii apetyt może spadać, mogą pojawić się nudności czy inne dolegliwości. Warto je skonsultować z lekarzem i dietetykiem. Więcej informacji na ten temat znajduje się w Poradniku radioterapii w rozdziale Odżywianie w chorobach nowotworowych rozpoczynającym się na str. 38. Porady dietetyczne znajdują się również w rozdziale Szczegółowe porady praktyczne – radioterapia rejonu jamy brzusznej i radioterapia rejonu miednicy. Poradnik radioterapii można znaleźć tutaj.

Radioterapia nie jest jednak powodem do wyłączenia się z normalnego życia. W jej trakcie można prowadzić normalne życie seksualne (pod warunkiem stosowania skutecznej antykoncepcji), leczenie jest bezpieczne dla otoczenia – nie ma potrzeby unikania kontaktów z bliskimi, również z dziećmi.

Utrata włosów jest często negatywnym doświadczeniem dla chorych poddawanych chemioterapii. Natomiast radioterapia to leczenie przede wszystkim miejscowe – napromienianiu poddaje się konkretny obszar ciała, dlatego też wypadanie włosów możliwe jest w tej okolicy. Jeśli pacjent jest napromieniany z powodu nowotworu mózgu, może się spodziewać znacznej utraty włosów skóry głowy, a np. poddawany radioterapii w związku z nowotworem płuca – pewnej ilości włosów w obrębie klatki piersiowej. Trzeba jednak pamiętać, że czasami leczenie zakłada jednoczesne stosowanie zarówno radio-, jak i chemioterapii.

Ryzyko występowania nudności występuje przede wszystkim w przypadku pacjentów napromienianych w obszarze jamy brzusznej czy miednicy, choć częstsze mogą być w tym przypadku biegunki. W czasie terapii lekarz będzie stosował leczenie mające na celu zapobieganie podobnym efektom radioterapii lub zmniejszające nudności. Także pacjent może dbać na co dzień o to, aby zminimalizować ich występowanie:

  • Jeść i pić powoli, małymi łykami i nie popijać w trakcie jedzenia.
  • Jeść małe, częste posiłki (5-6 małych posiłków zamiast 3 dużych).
  • Unikać tłustych, smażonych potraw oraz słodyczy.
  • Spożyć niewielką ilość kiszonych ogórków lub kapusty (z wyjątkiem sytuacji, gdy występuje podrażnienie błon śluzowych).
  • Podawać potrawy chłodne, aby unikać drażniącego zapachu oraz niekorzystnego wpływu wysokiej temperatury na śluzówkę żołądka i jelit.
  • Przy porannych nudnościach zjeść suche produkty, np. tosty zbożowe, pieczywo chrupkie, grzanki (w przypadku, kiedy chory nie ma podrażnionej i/lub nadmiernie wysuszonej błony śluzowej jamy ustnej lub gardła).
  • Nadrabiać stracone kalorie i jeść więcej w czasie lepszego samopoczucia.
  • Przy gotowaniu włączyć okap, żeby wciągał nieprzyjemne zapachy lub otworzyć okno.
  • Nosić wygodne i luźne ubrania.
  • Nie kłaść się spać bezpośrednio po skończonym posiłku.

Niewykluczone, że będzie potrzebne dobranie indywidualnej diety. Wszelkie niepojące objawy należy konsultować z personelem medyczny.

Napromienianie może spowodować podrażnienie skóry – taka reakcja organizmu dotyczy większości pacjentów poddawanych radioterapii. Skóra w obszarze napromieniania zaczyna być zaczerwieniona, podrażniona lub zbrązowiała. Po kilku tygodniach radioterapii może stać się bardzo sucha, a jeśli odczyn popromienny będzie silny, może wystąpić złuszczanie skóry. Stopnień odczynu zależy od długości trwania leczenia, wielkości dawki, ale również od indywidualnej reakcji pacjenta.  Warto jednak pamiętać, że opisane następstwa leczenia mają zwykle charakter przejściowy, ustępując po zakończeniu radioterapii.

Bardzo ważne jest, aby o poważniejszych zmianach tego typu (np. umiarkowanym lub silnym rumieniu, złuszczaniu naskórka w fałdach i zgięciach skóry) zawiadomić lekarza. Wdroży on odpowiednie leczenie i udzieli dodatkowych zaleceń, jakich produktów używać do pielęgnacji skóry.

Ograniczenia dotyczące mycia czy golenia się dotyczą jedynie obszarów napromienianych – skóra po radioterapii jest bardziej wrażliwa, dlatego trzeba o nią wyjątkowo dbać.  Przede wszystkim należy unikać pocierania, szorowania i drapania skóry w obszarze napromieniania. Do codziennej higieny osobistej używać żelu pod prysznic o neutralnym pH (pracownik apteki wskaże odpowiedni specyfik) czy wody z szarym mydłem, delikatnie przemywać skórę letnią wodą.  Nie wycierać skóry ręcznikiem – zamiast tego delikatnie ją osuszać przez przykładanie chłonących wodę materiałów.

Pacjenci napromieniani na okolice twarzy czy szyi nie mogą się golić w trakcie radioterapii. Jeżeli konieczne jest golenie leczonego obszaru, należy użyć maszynki elektrycznej, ale wyłącznie po konsultacji z lekarzem. Nie należy stosować żadnych substancji przed goleniem ani kremów do usuwania owłosienia.

Każdy organizm reaguje na radioterapię w indywidualny sposób. W trakcie terapii szczególnej i troskliwej uwagi wymaga skóra, ponieważ napromienianie może spowodować jej podrażnienie i odczyn – od delikatnego zaczerwienienia po silniejszy rumień i złuszczanie się naskórka. Aby jak najlepiej dbać o skórę w czasie leczenia, dobrze jest stosować się do następujących zaleceń:

  • Unikać uszkodzeń mechanicznych skóry w obszarze napromienianym, nie pocierać jej i nie drapać.
  • Nosić luźną, miękką i oddychającą, najlepiej bawełnianą odzież.
  • Do codziennej higieny osobistej używać żelu pod prysznic o neutralnym pH (pracownik apteki wskaże odpowiedni specyfik), nie stosować gąbek, szczotek, substancji drażniących. Dopuszczalne jest stosowanie dezodorantów typu roll-on nie zawierających alkoholu.
  • Nie wycierać skóry ręcznikiem – zamiast tego delikatnie ją osuszać przez przykładanie chłonących wodę materiałów.
  • Na skórę poddaną napromienianiu nie przyklejać plastrów z lekami przeciwbólowymi.
  • Nie ogrzewać ani nie schładzać (plastry rozgrzewające, worki z lodem itp.) leczonego obszaru, do jego przemywania używać jedynie letniej wody.
  • Wietrzyć napromieniany obszar.
  • W przypadku pojawienia się na skórze zaczerwienienia lub złuszczania naskórka można stosować preparaty w postaci kremów lub maści zalecone przez pielęgniarkę, lekarza prowadzącego, ewentualnie farmaceutę.
  • Chronić leczony obszar przed promieniowaniem słonecznym. Przed wyjściem na zewnątrz zakryć napromienianą skórę przewiewną tkaniną lub kapeluszem. Skórę należy osłaniać przed promieniami słońca przez co najmniej rok po zakończeniu radioterapii. Po wygojeniu odczynu popromiennego stosować także kremy z wysokim filtrem słonecznym.
  • Jeżeli konieczne jest golenie leczonego obszaru, należy użyć maszynki elektrycznej, ale wyłącznie po konsultacji z lekarzem. Nie należy stosować żadnych substancji przed goleniem ani kremów do usuwania owłosienia.
  • Zrezygnować z krochmalenia pościeli.

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości czy pytań warto skontaktować się z lekarzem prowadzącym, który pomoże je wyjaśnić i przepisze odpowiedni preparat do ochrony skóry.

Leczenie za pomocą radioterapii czy brachyterapii jest bezpieczne dla otoczenia. Chorzy poddawani zabiegom w ośrodku nie „promieniują” po wyjściu z pokoju terapeutycznego, nie stanowią żadnego zagrożenia dla innych osób, dorosłych czy dzieci. Nie ma więc potrzeby unikania kontaktu z bliskimi. Jeśli pacjent czy jego najbliżsi mają jakiekolwiek wątpliwości, zachęcamy do rozmowy z lekarzem prowadzącym.

Tak. Radioterapia sama nie wpływa na zdolność pacjenta do prowadzenia pojazdu. Ważniejsza jest jego ogólna kondycja – jeśli ogólny stan pacjenta jest dobry i pozwala na prowadzenie samochodu, to nie ma przeszkód, aby podjął się tego po zabiegu napromieniania.

Alkohol działa silnie drażniąco na śluzówki, przyczynia się do nasilenia dolegliwości związanych z radioterapią (takich jak np. biegunka) i zaburza metabolizm organizmu. Dlatego też w trakcie leczenia pacjenci nie mogą pić alkoholu, powinni też unikać gotowych płukanek do jamy ustnej na bazie alkoholu.

Odżywianie jest niezwykle ważnym elementem leczenia onkologicznego. Zdrowa i odpowiednio zbilansowana dieta ma duże znaczenie dla powodzenia leczenia.

Najważniejsze zasady dietetyczne:

  • Dieta w chorobach nowotworowych powinna być dobrana indywidualnie – każdy pacjent może inaczej tolerować leczenie i stosowaną w czasie jego trwania dietę.
  • Pacjent powinien utrzymywać prawidłową masę ciała. Wykrycie lekkiego niedożywienia i zmodyfikowanie sposobu żywienia ma ogromny wpływ na wyniki leczenia. W chorobie nowotworowej organizm ma wyższe zapotrzebowanie na ilość spożywanych kalorii i białka. Należy starać się jeść trochę więcej niż przed rozpoznaniem choroby oraz stopniowo zwiększać objętość i częstotliwość posiłków. W przypadku osłabienia i zauważalnego spadku masy ciała można rozważyć stosowanie doustnych suplementów pokarmowych.
  • Czasami konieczna jest modyfikacja diety wynikająca ze specyfiki choroby i konieczności ochrony konkretnego narządu. Najlepszymi metodami przyrządzania posiłków dla chorych są gotowanie, duszenie i pieczenie.
  • Należy pić dużo płynów w temperaturze pokojowej, unikać słodzonych napojów, żywności wysoko przetworzonej, o wysokiej zawartości cukru. Warto wybierać wodę mineralną niegazowaną, lekkie napary z herbaty.
  • Nie należy zażywać suplementów diety, a w szczególnych sytuacjach (niektóre choroby powodujące niedobory witamin i składników mineralnych) robić to pod kontrolą lekarza lub dietetyka. Odpowiednio zbilansowana i urozmaicona dieta pokrywa zapotrzebowanie organizmu na wszystkie niezbędne składniki odżywcze.
  • Nie należy spożywać pestek z moreli! Nie ma żadnego medycznego potwierdzenia na to, że zwalczają raka, mogą natomiast wywoływać zaburzenia jelitowe.

O tym, jak postępować w przypadku problemów żywieniowych w trakcie leczenia, można przeczytać w Poradniku radioterapii w rozdziale, który zaczyna się na str. 38. Cały Poradnik można znaleźć tutaj.

Dla pacjenta

Wartościowe artykuły
Najczęściej zadawane pytania
Terminy medyczne