ONKOLOGIA W CIENIU PANDEMII

Żadnej innej choroby nie boimy się tak jak nowotworu. Mimo to pandemia koronawirusa sprawiła, że leczenie pacjentów nowotworowych w systemie ochrony zdrowia zostało zepchnięte na dalszy plan. O onkologii w cieniu pandemii rozmawiamy z dr. Marcinem Hetnałem, dyrektorem medycznym Centrum Radioterapii Amethyst oraz ordynatorem oddziału radioterapii w szpitalu im. L. Rydygiera w Krakowie. 

Odnoszę wrażenie, że w dobie koronawirusa zapomnieliśmy o innej – groźniejszej z punktu widzenia zdrowia i życia pacjentów – epidemii XXI wieku, epidemii nowotworów.

Zdecydowanie tak. W środowisku medycznym wszyscy mamy świadomość tego, że pandemia koronawirusa w dużej skali zachwiała całym systemem opieki zdrowotnej. Nie dotyczy to tylko onkologii, wiele innych specjalności doświadcza tego samego. W czasie pandemii wszystkie choroby zeszły na dalszy plan. Zaczęło nam się wydać, że głównym problemem jest COVID-19. Oczywiście jestem daleki od tego, by bagatelizować koronawirusa, jednak każdego dnia – także w okresie pandemii – w Polsce diagnozuje się raka u kilkuset osób.

A covid i rak to połączenie, które dla pacjenta może mieć dramatyczne konsekwencje…

Niestety tak. Pacjenci onkologiczni w większym stopniu narażeni są na ciężki przebieg i śmierć z powodu COVID-19. Szacuje się, że śmiertelność dla osób starszych, szczególnie powyżej 70. roku życia, przy współistnieniu raka i COVID-19 to aż 27 proc. Znacznie więcej niż w przypadku przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc (POChP), choroby niedokrwiennej serca, czy też astmy.

Sytuacja w jakiej znalazła się onkologia jest poważna, żeby nie powiedzieć katastrofalna.

Z prowadzonych badań wynika, że porównania wyników leczenia nowotworów przed i po pandemii wypadają źle. W wielu krajach stosuje się modele matematyczne, które na podstawie dostępnych danych, pozwalają ocenić o ile pogorszą się wyniki leczenia. Dla Polski nie mamy jeszcze takich opracowań, jednak możemy to stwierdzić przez analogię do tych, które zostały opublikowane dla Wielkiej Brytanii. Otóż, szacuje się, że pięcioletni odsetek przeżyć na Wyspach obniżył się dla raka jelita grubego, piersi i przełyku. Dla raka jelita grubego prognozuje się 15% a dla raka piersi około 10% dodatkowych zgonów przez 5 lat porównując to z okresem przed pandemią. Brytyjskie wyniki wyleczalności były dotąd lepsze od naszych w Polsce, więc można się spodziewać u nas co najmniej podobnych spadków.

Wiele osób potraktowało hasło „zostań w domu” zbyt dosłownie.

To było widoczne zwłaszcza w pierwszych miesiącach pandemii. Wówczas bardzo spadła liczba radioterapii i podań chemioterapii w stosunku do analogicznych miesięcy z poprzednich lat. Zarówno w Centrum Radioterapii Amethyst, jak i w szpitalu im. L. Rydygiera wyraźny spadek liczby pacjentów odnotowaliśmy w kwietniu i maju ubiegłego roku, co było ewidentnym efektem wstrzymania funkcjonowania wielu placówek medycznych i strachu chorych przed koronawirusem. Z oficjalnych danych wynika, że wydano też zdecydowanie mniej kart DILO (red. Diagnostyki i Leczenia Onkologicznego), które  umożliwiają pacjentom skorzystanie z szybkiej ścieżki leczenia nowotworu. Pandemia niestety spowodowała, że chorzy z już zdiagnozowanym nowotworem mieli duże problemy  z przeprowadzeniem dalszych badań albo ich zaplanowane zabiegi operacyjne zostały przesunięte. Inna część pacjentów nie została w ogóle zdiagnozowana, ponieważ przychodnie podstawowej opieki zdrowotnej pracowały od marca głównie w trybie konsultacji telefonicznych. To mogło ograniczyć wykrywanie niepokojących objawów i opóźnić diagnostykę. Do tego należy dodać lęk wielu osób przed wizytą w przychodni lub szpitalu. Ludzie obawiali się zarażenia koronowirusem, więc odraczali wszelkie kontakty ze służbą zdrowia. Na szczęście ta sytuacja uległa modyfikacji. Pacjenci zrozumieli, że rak nie poczeka do końca pandemii.

Oraz, że wcześniej rozpoczęte leczenie to jeden z tych czynników, które daje szansę na powrót do zdrowia.

Trzeba sobie jasno powiedzieć – opóźnienie momentu rozpoczęcia leczenia zwiększa ryzyko śmierci nawet o kilkanaście procent. Później rozpoczęta terapia jest również dłuższa i bardziej uciążliwa. W przypadku szybko rosnących guzów, m.in. ulokowanych w okolicach głowy i szyi, płuc, szyjki macicy, liczy się wręcz każdy dzień. Dlatego mimo trwającej pandemii robiliśmy wszystko, by skuteczność całego cyklu terapii onkologicznej została niezachwiana. Jako Centrum Radioterapii Amethyst i szpital im. L. Rydygiera chyba zdajemy ten egzamin, przynajmniej do tej pory. Musieliśmy przejąć część chorych ze szpitali, których oddziały zostały przekształcone w covidowe. Pacjentów onkologicznych nawet na chwilę nie zostawiliśmy samym sobie. Najgorzej było jesienią ubiegłego roku. Wówczas jako personel medyczny nie byliśmy jeszcze zaszczepieni. Zdarzały się sytuacje, że rano przed rozpoczęciem dyżuru dowiadywaliśmy się o pozytywnych wynikach testu kilku pielęgniarek oraz pacjentów. To był czas wielkiego obciążania, zarówno fizycznego, jak i psychicznego.

Gdy rozmawiam z lekarzami coraz częściej słyszę o ofiarach teleporad, które miały być tylko na chwilę, a są już od ponad roku.

Teleporady moją wiele atutów i umożliwiają pacjentom kontakt z lekarzem również w sytuacji trudności z dotarciem do przychodni. Jednak mają swoje ograniczenia i nie mogą zastąpić bezpośredniego kontaktu. W przypadku Centrum Radioterapii Amethyst  realizujemy teleporady  głównie dla tych pacjentów, którzy zakończyli już leczenie, a pod opieką lekarza radioterapeuty pozostają w celu dalszej obserwacji. Jeśli podczas teleporady, pacjent zasygnalizuje, że coś go niepokoi, natychmiast umawiam go na wizytę w gabinecie. Wprowadzenie masowych teleporad w  specjalistycznych dziedzinach medycyny m.in. takich jak onkologia jest bardzo niewskazane. Mogę niestety mnożyć przykłady pacjentów, którzy przez zamknięte przychodnie i szpitale trafili do mnie za późno. Szczególnie w pamięci utkwił przypadek młodej, czterdziestokilkuletniej kobiety, matki. To była pacjentka z sąsiedniego województwa. Miała raka płuc. Przez trzy miesiące walczyła o uwagę. Najpierw po to, by się zarejestrować do lekarza, potem o to, by ktoś ją zbadał. Do mnie trafiła już z przerzutami do mózgu. Oczywiście mogła mieć je już wcześniej, ale tak jak już mówiliśmy – szybka  diagnoza zdecydowanie zwiększa szanse pacjenta na wyleczenie. Ta pacjentka opowiadała mi o katordze jaką musiała przejść, by walczyć o swoje zdrowi i życie. Zrobiliśmy wszystko co w naszej mocy żeby jej pomóc. W guzach przerzutowych do mózgu rokowania pacjentów nie są jednak optymistyczne…

Taki pacjentów zostawionych samych sobie jest niestety więcej. Czy to prawda, że po roku czekania teraz więcej chorych trafia do lekarzy w zaawansowanym stadium choroby.

Niestety przykładów chorych za późno zdiagnozowanych i tych, którzy na czas nie trafili do lekarza jest wiele.  Dlatego tak ważne było dla nas utrzymanie ciągłości działania. Zarówno w szpitalu Rydygiera, jak i w Centrum Radioterapii Amethyst  od początku uznaliśmy, że onkologia to ta dziedzina, która nie może czekać. W swojej pracy widziałem już różne przypadki. Nie mam jednak wątpliwości, ze teraz pacjentów w zaawansowanych stadiach choroby trafia do nas więcej. W początkowych miesiącach pandemii problemem było także wstrzymanie dostaw wielu farmaceutyków stosowanych w przypadku chemioterapii. Oczywiście wdrażaliśmy wtedy zamienniki. Niestety te braki w przypadku niektórych leków do tej pory nie zostały wyrównane.

 Z nowotworem żyje milion Polaków. Co roku chorobę wykrywa się u ponad 160 tys. osób, a 100 tys. chorych umiera. Mimo to onkologia od lat  boryka się z brakiem lekarzy czy niedostatecznym finansowaniem, pandemia te braki uwypukliła jeszcze bardziej.

Przez wiele lat onkologia była traktowana po macoszemu. Nie ma wielu chętnych do robienia tej specjalizacji. To dziedzina medycyny fascynująca, nowoczesna ale inna niż wszystkie pozostałe. Wymaga pracy zespołowej w dużym ośrodku, wiąże się z dużym obciążaniem psychicznym. Większość onkologów nie ma możliwościowi dodatkowego przyjmowania pacjentów w prywatnych gabinetach. Mimo, że od kilku lat specjalizacje onkologiczne znajdują się na liście specjalizacji priorytetowych określanych przez Ministerstwo Zdrowia, młodych onkologów wciąż brakuje. Wolą rozpocząć specjalizację łatwiejszą, nie tak obciążającą. Sam prowadzę zajęcia ze studentami. Gdy pytam ich o wybory co do specjalizacji, to tylko 2-3 osoby z roku deklarują bardzo wstępnie wybór onkologii. To bardzo mało. By ta sytuacja zmieniła się na lepsze, potrzeba mądrego planu naprawczego i znacznie większego finansowania.

 

Tekst ukazał się w dodatku Forum Seniora, które w całości można zobaczyć tutaj Dziennik_Polski_dodatek_specjalny_1_21_04_2021